Diecezja katowicka została powołana do życia 28 października 1925 roku bullą Vixdum Poloniae unitas papieża Piusa XI. Powstała z połączenia dawnego Wikariatu Cieszyńskiego oraz Górnego Śląska. 25 marca 1992 roku papież Jan Paweł II podniósł ją do rangi archidiecezji bullą Totus Tuus Poloniae populus.
Biskup diecezjalny: wakans (od 14 grudnia 2024 r.)
Administrator apostolski: bp Marek Szkudło (od 16 grudnia 2024 r.)
Biskupi pomocniczy: Marek Szkudło, Adam Wodarczyk i Grzegorz Olszowski
Biskupi seniorzy: Damian Zimoń, Wiktor Skworc
Stolica diecezji: Katowice
Obszar: 2 400 km2
Wierni: ok. 1 385 000 katolików (ok. 1 450 000 mieszkańców)
Liczba księży diecezjalnych: 967 (stan na 1 marca 2025 r.)
Liczba księży zakonnych: 152 (stan na 1 marca 2025 r.)
Liczba dekanatów: 37
Liczba parafii: 322
Katedra: Chrystusa Króla (rocznica poświęcenia: 30 października).
Główni patroni archidiecezji: Matka Boża Piekarska (12 września); św. Florian, męczennik (4 maja); św. Barbara, dziewica i męczennica (4 grudnia).
Patron metropolii katowickiej: św. Jacek, prezbiter (17 sierpnia).
Rys historyczny
Do roku 1922 Górny Śląsk znajdował się w strukturach kościelnych diecezji wrocławskiej. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej i odzyskaniu w 1918 roku przez Polskę niepodległości wzmogło się dążenie mieszkającej na Górnym Śląsku ludności polskiej do włączenia tego terenu do odrodzonej Rzeczpospolitej. Opór władz pruskich wobec tego oczekiwania doprowadził w latach 1919–1921 do wybuchu trzech powstań śląskich oraz przeprowadzenia plebiscytu pod nadzorem Ligi Narodów (20 marca 1921 roku). W wyniku plebiscytu część Górnego Śląska została włączona do Polski. Biskup wrocławski Adolf Bertram 21 października 1921 roku utworzył na tym obszarze podległą sobie Delegaturę Biskupią na Śląsku, powierzając kierowanie nią ks. Janowi Kapicy, proboszczowi parafii św. Marii Magdaleny w Tychach. Odpowiadając na kolejne polityczne decyzje i kościelne działania, Stolica Apostolska 7 listopada 1922 roku powołała Administraturę Apostolską Polskiego Śląska. Trzy lata później, 28 października 1925 roku, bullą Vixdum Poloniae unitas papież Pius XI utworzył diecezję katowicką, którą włączył do metropolii krakowskiej.
Diecezja katowicka, zajmująca powierzchnię 4216 km², obejmowała centrum przemysłowe Drugiej Rzeczpospolitej. Koncentracja przemysłu ciężkiego – kopalń węgla kamiennego i hutnictwa – po drugiej wojnie światowej przyczyniła się do gwałtownej urbanizacji regionu i znacznego przyrostu liczby mieszkańców, zatrudnionych głównie w przemyśle ciężkim. W związku z tym konieczne stało się rozszerzenie sieci parafialnej i rozwój duszpasterstwa, zwłaszcza w miastach (Katowicach, Tychach, Jastrzębiu Zdroju, Rybniku, Żorach, Wodzisławiu Śląskim). W latach 1970–1989, pomimo restrykcyjnej polityki władz komunistycznych, na terenie diecezji katowickiej wybudowano ponad 150 nowych kościołów. Powstały one dzięki nadzwyczajnemu zaangażowaniu i ofiarności wiernych oraz determinacji księży budowniczych. W okresie PRL katowiccy biskupi odważnie walczyli o wolną od pracy niedzielę, zwracali uwagę na konieczność troski o rodzinę i upominali się o poszanowanie praw ludzi pracy. W okresie stanu wojennego biskup katowicki Herbert Bednorz powołał Biskupi Komitet Pomocy Więźniom i Internowanym, który objął wieloletnią, wszechstronną pomocą około trzech tysięcy internowanych i ich rodziny.
Aktualnie w skład archidiecezji katowickiej wchodzą 322 parafie, skupione w 37 dekanatach. Jej głównym kościołem jest katedra pw. Chrystusa Króla w Katowicach. Została ona poświęcona w 1955 roku. Z powodu nieobecności katowickich biskupów, wygnanych z diecezji przez komunistyczne władze, uroczystości przewodniczył biskup częstochowski Zdzisław Goliński. Obecny kształt katedry nie odpowiada pierwotnym planom architektonicznym Zygmunta Gawlika i Franciszka Mączyńskiego, ponieważ władze komunistyczne udaremniły wybudowanie trzydziestometrowej kopuły. Na frontonie kościoła katedralnego umieszczono napis „Soli Deo honor et gloria” – Jedynie Bogu cześć i chwała. Powyżej inskrypcji znajduje się tympanon wyrażający hołd ludu śląskiego dla Chrystusa Króla, którego projekt przygotował śląski artysta rzeźbiarz Tomasz Wenklar.
Bullą Totus Tuus Poloniae populus z 25 marca 1992 roku papież Jan Paweł II podniósł diecezję katowicką do rangi archidiecezji i stolicy nowej metropolii katowickiej, obejmującej: archidiecezję katowicka oraz diecezje: gliwicką i opolską. Głównymi patronami archidiecezji są: Matka Boża Piekarska, św. Florian i św. Barbara.
Biskupi
Administracją Apostolską Śląska Polskiego, a po niej diecezją śląską (katowicką) kierował urodzony w Mysłowicach ks. August Hlond SDB. Po objęciu przez niego w roku 1926 na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i Poznaniu biskupem katowickim został ks. Arkadiusz Lisiecki – kapłan archidiecezji poznańskiej. Jego posługa trwała tylko cztery lata (1926–1930). Po jego nagłej śmierci kolejnym biskupem diecezjalnym w Katowicach został ks. Stanisław Adamski, kapłan-społecznik z archidiecezji poznańskiej. Urząd sprawował przez 37 lat. W tym czasie dwukrotnie usuwano go z diecezji. W 1941 roku musiał opuścić Katowice na rozkaz nazistów, wrócił dopiero w 1945 roku. W 1952 roku został ponownie wygnany z diecezji, tym razem przez reżim stalinowski. Na wygnaniu przebywał do 1956 roku. Podczas nieobecności ordynariusza w czasie II wojny światowej władzę sprawowali wikariusze generalni – ks. Franciszek Strzyż i ks. Franciszek Woźnica. W 1950 roku – ze względu na stan zdrowia – Stolica Apostolska przydzieliła mu koadiutora z prawem następstwa. Został nim ks. Herbert Bednorz, kapłan diecezji katowickiej. W czasie nieobecności hierarchów w latach 1952–1956 diecezją katowicką (wtedy stalinogrodzką) administrowali wikariusze kapitulni: ks. Filip Bednorz i ks. Jan Piskorz, wybrani na urząd pod naciskiem Służby Bezpieczeństwa.
Biskup Adamski zmarł w 1967 roku, a władzę w diecezji objął biskup Bednorz – sprawował ją do 1985 roku. Jego następcą został ks. Damian Zimoń, proboszcz parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach – od 1992 roku arcybiskup metropolita katowicki. Kiedy w 2011 roku ojciec święty przyjął jego rezygnację z urzędu z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego, nowym arcybiskupem katowickim został mianowany pochodzący z diecezji katowickiej biskup tarnowski Wiktor Skworc, który kanonicznie objął archidiecezję katowicką 26 listopada 2011 roku w uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata. 4 grudnia 2021 roku papież Franciszek mianował arcybiskupem koadiutorem biskupa pomocniczego diecezji ełckiej Adriana Józefa Galbasa SAC. Po przyjęciu przez ojca świętego rezygnacji arcybiskupa Wiktora Skworca, 31 maja 2023 roku abp Galbas został arcybiskupem metropolitą katowickim. 4 listopada 2024 roku papież Franciszek mianował go arcybiskupem metropolitą warszawskim. 14 grudnia 2024 roku arcybiskup Galbas objął kanonicznie archidiecezję warszawską, tego samego dnia odbył się jego ingres do bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
Duchowieństwo
Duchowieństwo powstałej w 1925 roku diecezji katowickiej zdobywało wykształcenie na wydziałach teologicznych we Wrocławiu i w Ołomuńcu oraz – w czasie drugiej wojny światowej – w seminariach duchownych w Widnawie i Fuldzie. W czasie posługi biskupa Hlonda w diecezji katowickiej pracowało 300 księży – na każdego z nich przypadało 3385 wiernych. Z czasem liczba kandydatów do kapłaństwa zwiększała się. W roku 1928 zamieszkali oni w nowym gmachu Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie i studiowali na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1935 roku kształciło się tam 159 alumnów. W przeddzień wybuchu drugiej wojny światowej na terenie diecezji posługiwało 489 księży. Prześladowania, które dotknęły duchownych, mocno przerzedziły jego szeregi. Pretekstem do eksterminacji był udział kapłanów w powstaniach śląskich i zaangażowanie w plebiscyt oraz ich zasługi dla rozwoju kultury polskiej w okresie międzywojennym, a także działalność w nielegalnym – według władz okupacyjnych – ruchu charytatywnym oraz niestosowanie się do zakazu okupanta używania języka polskiego w duszpasterstwie. Z terenu diecezji w 1941 roku zostali deportowani biskupi: Stanisław Adamski i Juliusz Bieniek, zaś 157 księży spotkały różnego rodzaju represje: 45 księży i kleryków poniosło śmierć w więzieniach i obozach koncentracyjnych. Męczennikami za wiarę i błogosławionymi ogłoszono trzech księży diecezjalnych: Emila Szramka i Józefa Czempiela oraz Jana Machę.
Po drugiej wojnie światowej liczba duchownych systematycznie wzrastała. Do 1980 roku Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne mieściło się w Krakowie. Decyzją biskupa Herberta Bednorza 3 listopada 1980 roku jego siedzibę przeniesiono do użytkowanego dotychczas przez państwo budynku dawnego Gimnazjum św. Jacka w Katowicach. W 2000 roku utworzono Wydział Teologiczny na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, gdzie odtąd alumni seminarium duchownego studiują teologię i mają możliwość zdobywania stopni naukowych razem ze świeckimi. Duchowieństwo archidiecezji katowickiej liczy dziś ponad 900 księży. Kilkudziesięciu z nich pracuje na misjach w Afryce (w Zambii i Tanzanii) i Azji (w Kazachstanie), a także w duszpasterstwie krajach europejskich: w Anglii, Francji, Republice Czeskiej i na Ukrainie.
Zgromadzenia zakonne
Na terenie archidiecezji katowickiej znajdują się domy zgromadzeń męskich i żeńskich, w tym Dom Prowincjalny Ojców Franciszkanów (w Katowicach), Dom Generalny Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza (w Mikołowie) oraz Domy Prowincjalne: Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety (w Katowicach) i Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP Niepokalanie Poczętej (w Katowicach-Panewnikach). Są także dwa klasztory klauzurowe: w Katowicach wybudowany przez diecezję klasztor sióstr karmelitanek bosych, a w Rybniku sióstr wizytek, które po wygnaniu z Wilna w 1946 roku zostały przyjęte w diecezji katowickiej przez biskupa Stanisława Adamskiego. Na terenie archidiecezji posługują również siostry: dominikanki, elżbietanki cieszyńskie, felicjanki, franciszkanki, jadwiżanki, jadwiżaki wawelskie, kapucynki, marianki, misjonarki miłości, salezjanki, salwatorianki, szarytki, urszulanki oraz werbistki. Swoje domy mają także: Córki Bożej Miłości, Karmelitanki Dzieciątka Jezus, Siostry Opatrzności Bożej i Siostry Szkolne de Notre Dame. Obecni są także ojcowie i bracia z zakonów i zgromadzeń męskich: bonifratrzy, dominikanie, kapucyni, karmelici, oblaci, pijarzy, saletyni, salezjanie, salwatorianie oraz werbiści.
Duszpasterstwo
W archidiecezji katowickiej działają katolickie stowarzyszenia i ruchy: Ruch Światło-Życie, założony przez sługę Bożego ks. Franciszka Blachnickiego, Ruch Dzieci Maryi, Katolicka Odnowa w Duchu Świętym, Legion Maryi, Ruch Focolare, Neokatechumenat, Akcja Katolicka, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży oraz wspólnoty o charakterze modlitewnym, charytatywnym i apostolskim. Studenci mogą korzystać z formacji oferowanej przez ośrodki Duszpasterstwa Akademickiego, a różnym środowiskom w rozwoju wiary służą duszpasterstwa stanowe. W Katowicach mieści się ogólnopolska centrala Apostolstwa Chorych i Duszpasterstwa Głuchoniemych.
Na terenie archidiecezji funkcjonuje kilka sanktuariów, z których najbardziej znane jest sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich. Co roku odbywają się tam pielgrzymki stanowe mężczyzn i młodzieńców oraz kobiet i dziewcząt. Przez dwanaście lat uczestniczył w nich i wygłaszał homilie kardynał Karol Wojtyła, ówczesny metropolita krakowski.
Kościół katowicki posiada miejsca formacji w postaci domów rekolekcyjnych w Wodzisławiu Śląskim-Kokoszycach, Brennej, Katowicach-Panewnikach, Koniakowie, Wiśle, Jaworniku oraz w Piekarach Śląskich. Organizowane są w nich rekolekcje, spotkania formacyjne oraz dni skupienia dla świeckich i duchownych.
W latach 1972–1975 odbył się I Synod Diecezji Katowickiej. Wzięli w nim udział przedstawiciele duchowieństwa oraz katolicy świeccy. Intencją zwołującego synod biskupa Herberta Bednorza było dostosowanie życia duszpasterskiego diecezji katowickiej do wskazań Soboru Watykańskiego II. Synod podjął tematy związane z liturgią, duszpasterstwem rodzin, młodzieży i ludzi pracy, katechizacją, zarządzaniem parafią, formacją kapłanów i świeckich. Promował aktywny udział świeckich m.in. przez tworzenie rad parafialnych, a także podkreślał potrzebę obecności Kościoła w przestrzeni publicznej. Uchwały synodu zostały zebrane w publikacji „Wiara, modlitwa i życie w Kościele Katowickim”.
W latach 2012–2016 z inicjatywy arcybiskupa Wiktora Skworca, ówczesnego metropolity katowickiego, obradował II Synod Archidiecezji Katowickiej. Do udziału w nim zostali zaproszeni duchowni, osoby życia konsekrowanego oraz świeccy przedstawiciele ruchów i wspólnot działających na terenie archidiecezji oraz delegacje poszczególnych parafii. Prace odbywały się podczas zebrań plenarnych oraz posiedzeń kilkunastu komisji. Członkowie synodu, opierając się na dokumentach I Synodu Diecezji Katowickiej, starali się uaktualniać wyzwania stojące przed Kościołem lokalnym i dostosować do wymogów obecnych czasów. Synodalne dokumenty koncentrują się więc wokół realizacji właściwego celu Kościoła, w czym pomaga chrześcijańska dojrzałość, głoszenie kerygmatu, osobista relacja z Bogiem, udział w życiu sakramentalnym i braterska wspólnota. 20 listopada 2016 roku oficjalnie zamknięto obrady II Synodu Archidiecezji Katowickiej. Dokumenty synodalne opublikowano w tomie „Wsłuchani w Ducha. Uchwały II Synodu Archidiecezji Katowickiej”.
Instytucje archidiecezji katowickiej
Znaczące miejsce w misji ewangelizacyjnej zajmują media katolickie związane z archidiecezją katowicką: tygodnik „Gość Niedzielny” (od 1923 roku), miesięcznik „Mały Gość Niedzielny” (religijne pismo dla dzieci i młodzieży – wznowione w roku 1981), miesięcznik „Apostolstwo Chorych” (przejęty ze Lwowa w 1946 roku), Radio eM, portal internetowy „wiara.pl”, wydawnictwo Księgarnia św. Jacka (od 1925 roku).
W 1983 roku otwarto Muzeum Diecezjalne. Pomysł powołania tej placówki powstał na początku istnienia diecezji katowickiej. Jego siedziba miała być elementem zespołu katedry wraz z budynkami przyległymi. Projekt, ze względu na brak środków, nie został zrealizowany, dlatego kolekcję przekazano powstałemu w 1927 roku Muzeum Śląskiemu. Inicjatywa powstania Muzeum Diecezjalnego wróciła pół wieku później. Wydarzeniem zapowiadającym jego powstanie była zorganizowana w 1975 roku wystawa prezentująca historię życia religijnego na Górnym Śląsku. 20 listopada 1983 roku biskup Herbert Bednorz poświęcił pomieszczenia, w których zorganizowano ekspozycję muzealną.
W zbiorach Muzeum Archidiecezjalnego znajdują się średniowieczne zabytki śląskiej sztuki sakralnej, ikony, sztuka polska przełomu XIX i XX wieku oraz pierwszej połowy XX wieku, pamiątki po duchownych diecezji katowickiej, sztuka współczesna.
W listopadzie 1989 roku powołano Caritas Archidiecezji Katowickiej. Misją tej instytucji jest niesienie pomocy osobom potrzebującym przez działania charytatywne, opiekuńcze i społeczne. Caritas udziela wsparcia osobom przeżywającym różnorodne kryzysy, niepełnosprawnym, doświadczonym ubóstwem i bezdomnością, a także klęskami żywiołowymi. Prowadzi 11 Środowiskowych Domów Samopomocy (ŚDS) oferujących wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami; 8 Domów Pomocy Społecznej (DPS), w tym dla osób starszych oraz z niepełnosprawnością intelektualną; 8 świetlic dla dzieci, w tym świetlice socjoterapeutyczne i środowiskowe; 7 Warsztatów Terapii Zajęciowej (WTZ), wspierających osoby z niepełnosprawnościami w rozwoju zawodowym; 3 Zakłady Aktywności Zawodowej (ZAZ), w których osoby z niepełnosprawnościami mają możliwość zdobycia praktycznych umiejętności; 2 Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze (ZOL), świadczące pomoc medyczną i rehabilitacyjną.
W czerwcu 1997 roku poświęcony został Dom Świętego Józefa, który zapewnia całodobową opiekę dla 30 księży w podeszłym wieku. Otacza też opieką medyczną i pielęgniarską osoby przewlekle chore i niesamodzielne oraz świadczy usługi takie jak masaże lecznicze oraz wynajem łóżek dla osób potrzebujących tymczasowej opieki.
W roku 2019 roku powstała Archidiecezjalna Poradnia Psychologiczna „Przystań”, prowadzona przez Katolicką Fundację „Rodzina jest Najważniejsza”. Poradnia działa w dwóch lokalizacjach: w Katowicach i Rybniku. Oferuje poradnictwo psychologiczne, psychoterapie indywidualne dla dorosłych i młodzieży, terapie par i rodzin, interwencje kryzysowe, psychoedukację, prowadzi też działalność szkoleniową oraz grupy wsparcia.