zdjęcie: Archiwum Archidiecezji Katowickiej

Przed laty kardynał Karol Wojtyła mówił o Kościele na Górnym Śląsku: „Kościół diecezjalny katowicki to szczególna wspólnota Ludu Bożego. Ma swój profil religijny i społeczny. Szczególnym znamieniem Waszego Kościoła jest zespolenie modlitwy i pracy”

Piekary Śląskie, 25 maja 1975

Do roku 1922 Górny Śląsk, na którego terenie są granice archidiecezji katowickiej, znajdował się w strukturach kościelnych diecezji wrocławskiej. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku na Górnym Śląsku wzmogło się dążenie mieszkającej tu ludności polskiej do włączenia się do odrodzonej Rzeczpospolitej. Wobec oporu władz pruskich w latach 1919, 1920 i 1921 wybuchły tu trzy powstania śląskie oraz przeprowadzono plebiscyt pod nadzorem Ligi Narodów (20 marca 1921 roku). W jego wyniku w czerwcu i lipcu 1922 roku część Górnego Śląska została włączona do Polski. 21 października 1921 roku biskup wrocławski Adolf Bertram utworzył na tym obszarze podległą sobie Delegaturę Biskupią na Śląsku, powierzając ją ks. Janowi Kapicy, proboszczowi parafii św. Marii Magdaleny w Tychach. Odpowiadając na dalsze polityczne decyzje i kościelne działania, Stolica Apostolska 7 listopada 1922 roku powołała administraturę apostolską polskiego Śląska. Trzy lata później bullą Vixdum Poloniae unitasz 28 października 1925 roku papież Pius XI utworzył diecezję katowicką i włączył ją do metropolii krakowskiej.

Teren diecezji katowickiej, obejmujący 4216 km², był centrum przemysłowym Drugiej Rzeczpospolitej. Koncentracja przemysłu ciężkiego – kopalń węgla kamiennego i hutnictwa – spowodowała po drugiej wojnie światowej gwałtowną urbanizację i przyrost liczby mieszkańców, zatrudnionych głównie w przemyśle ciężkim. Wynikła stąd konieczność rozwoju sieci parafialnej i rozbudowania duszpasterstwa, zwłaszcza w miastach, takich jak Katowice, Tychy, Jastrzębie Zdrój, Rybnik, Żory i Wodzisław Śląski. Dlatego w latach 1970–1989 pomimo restrykcyjnej polityki władz komunistycznych wybudowano ponad 150 nowych kościołów. Kilkadziesiąt świątyń powstało po 1989 roku. Wszystkie one zostały wybudowane dzięki nadzwyczajnemu zaangażowaniu katolickiego laikatu i jego ofiarności oraz pracy księży budowniczych. Godne podkreślenia są skuteczne starania kolejnych biskupów katowickich o zezwolenia na budowę nowych kościołów, jak również ich walka o niedzielę wolną od pracy, troska o rodzinę, prawa ludzi pracy i naturalne środowisko człowieka. Kościół katolicki na Górnym Śląsku stał się głosem niemających głosu! Szczególnie doniosłą kartę zapisał on w okresie stanu wojennego, kiedy to biskup katowicki Herbert Bednorz powołał Biskupi Komitet Pomocy Więźniom i Internowanym, który objął wieloletnią, wszechstronną pomocą około trzech tysięcy internowanych i ich rodziny.

Aktualnie w skład archidiecezji katowickiej wchodzą 322 parafie, skupione w 37 dekanatach na obszarze 2333 km². Głównym kościołem archidiecezji jest katedra pw. Chrystusa Króla w Katowicach, poświęcona w 1955 roku. Obecny kształt katedry nie odpowiada pierwotnym planom architektonicznym, ponieważ władze komunistyczne udaremniły wybudowanie trzydziestometrowej kopuły. Na frontonie kościoła katedralnego umieszczono napis Soli Deo honor et gloria.

Bullą Totus Tuus Poloniae populusz 25 marca 1992 roku papież Jan Paweł II podniósł diecezję katowicką do rangi archidiecezji i stolicy nowej metropolii górnośląskiej. W jej skład wchodzą: archidiecezja katowicka oraz diecezja gliwicka i diecezja opolska. Głównymi patronami archidiecezji są: Matka Boża Piekarska i św. Jacek Odrowąż.

Personalia

Administracją Apostolską Śląska Polskiego, a po niej diecezją śląską (katowicką) kierował urodzony w Mysłowicach ks. August Hlond SDB. Po przeniesieniu go w roku 1926 na stolicę prymasowską w Gnieźnie i Poznaniu, biskupem katowickim został ks. Arkadiusz Lisiecki – kapłan archidiecezji poznańskiej. Jego posługa trwała tylko cztery lata (1926–1930). Po jego nagłej śmierci kolejnym biskupem diecezjalnym w Katowicach został ks. Stanisław Adamski (kapłan – społecznik z archidiecezji poznańskiej). Swój urząd sprawował 37 lat, z tym jednak, że był z Katowic dwukrotnie wygnany: przez reżim nazistowski (1941–1945) i stalinowski (1952–1956). W 1950 roku – ze względu na stan zdrowia – Stolica Apostolska przydzieliła mu koadiutora cum iure succesionisw osobie ks. Herberta Bednorza, kapłana diecezji katowickiej, który po śmierci biskupa Adamskiego w 1967 roku kierował diecezją jako biskup diecezjalny do 1985 roku. Jego następcą został ks. Damian Zimoń (proboszcz parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach) – od 1992 roku arcybiskup metropolita górnośląski. 9 października 2011 roku jego obowiązki przejął biskup Wiktor Skworc (kapłan diecezji katowickiej; w latach 1997–2011 biskup tarnowski), który kanonicznie objął archidiecezję katowicką w uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata (26 listopada 2011 roku). W pasterskiej posłudze wspierają Arcybiskupa Katowickiego biskupi pomocniczy: Marek Szkudło, Adam Wodarczyk i Grzegorz Olszowski.

Duchowieństwo powstałej w 1925 roku diecezji katowickiej zdobywało wykształcenie teologiczne na wydziałach teologicznych we Wrocławiu i w Ołomuńcu oraz – w czasie drugiej wojny światowej – w seminariach duchownych w Widnawie i Fuldzie. W czasie posługi biskupa Hlonda duchowieństwo diecezji katowickiej liczyło około 300 księży – na każdego z nich przypadało 3385 wiernych. Duszpasterskim optymizmem napawał fakt napływu dużej liczby kandydatów do kapłaństwa, którzy od roku 1928 zamieszkali w nowym gmachu Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie i studiowali na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1935 roku kształciło się tam 159 alumnów. W przeddzień wybuchu drugiej wojny światowej diecezja liczyła 489 księży. Prześladowania, które spotkały duchowieństwo, mocno przerzedziły jego szeregi. Pretekstem do eksterminacji był udział kapłanów w powstaniach śląskich i plebiscycie oraz ich zasługi dla rozwoju kultury polskiej w okresie międzywojennym, a także działalność w nielegalnym – według władz okupacyjnych – ruchu charytatywnym oraz niestosowanie się do zakazu okupanta w zakresie używania języka polskiego w duszpasterstwie. Z terenu diecezji w 1941 roku zostali deportowani biskupi: Stanisław Adamski i Juliusz Bieniek, zaś 157 księży zostało dotkniętych różnego rodzaju represjami: 45 księży i kleryków poniosło śmierć w więzieniach i obozach koncentracyjnych. Męczennikami za wiarę ogłoszono dwóch księży diecezjalnych: bł. Emila Szramka i bł. Józefa Czempiela. Trwa proces beatyfikacyjny ks. Jana Machy. Wielu duchownych spotkały represje w okresie Polski Ludowej w postaci aresztów, więzienia i przymusowej banicji. Za obronę katechezy w szkole z diecezji zostali usunięci: biskup katowicki Stanisław Adamski, jego koadiutor Herbert Bednorz i biskup pomocniczy Juliusz Bieniek. W czasie ich nieobecności w latach 1952–1956 diecezją katowicką (wtedy stalinogrodzką) administrowali wikariusze kapitulni: ks. Filip Bednorz i ks. Jan Piskorz, wybrani pod naciskiem Służby Bezpieczeństwa.

Po drugiej wojnie światowej liczba duchownych systematycznie wzrastała. Do 1980 roku Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne mieściło się w Krakowie. Decyzją biskupa Herberta Bednorza 3 listopada 1980 roku jego siedzibę przeniesiono do użytkowanego dotychczas przez państwo budynku szkolnego dawnego Gimnazjum św. Jacka w Katowicach. W 2000 roku utworzono Wydział Teologiczny na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, gdzie odtąd alumni seminarium duchownego studiują teologię i mają możliwość zdobywania stopni naukowych razem ze świeckimi. Duchowieństwo archidiecezji katowickiej liczy dziś ponad 1000 księży. Kilkudziesięciu z nich pracuje na misjach afrykańskich (w Zambii i Tanzanii) i azjatyckich (w Kazachstanie), wśród Polonii (w Anglii i we Francji) oraz w krajach ościennych (w Republice Czeskiej i na Ukrainie), gdzie brakuje miejscowych duszpasterzy. W 1997 roku zakończono budowę koniecznego domu księży emerytów, dedykując go św. Józefowi.

Na terenie archidiecezji katowickiej swoje miejsce mają domy zgromadzeń męskich i żeńskich, w tym Dom Prowincjalny Ojców Franciszkanów, Dom Generalny Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Mikołowie oraz Domy Prowincjalne: Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety w Katowicach i Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP Niepokalanie Poczętej w Katowicach-Panewnikach, a także dwa klasztory klauzurowe: w Katowicach wybudowany przez diecezję klasztor sióstr karmelitanek i w Rybniku klasztor sióstr wizytek, które wygnane z Wilna w 1946 roku, zostały przyjęte do diecezji katowickiej przez biskupa Stanisława Adamskiego.

Duszpasterstwo

Arcybiskupa katowickiego w prowadzeniu pracy duszpasterskiej wspierają Wydziały Kurii Metropolitalnej i instytucje odpowiedzialne za poszczególne sektory życia i działalności Kościoła. Szczególne znaczenie ma Caritas Archidiecezji Katowickiej, prowadzący kilkanaście domów opieki. Posługę charytatywną na poziomie parafii spełniają Parafialne Zespoły Caritas. Ważną misję wobec ubogich i bezdomnych pełnią w Katowicach siostry ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Miłości oraz prowadzony przez zaangażowany laikat całodobowy Katolicki Telefon Zaufania.

W archidiecezji katowickiej prężnie działają katolickie stowarzyszenia i ruchy, wśród których należy wymienić: Ruch Światło-Życie, założony przez sługę Bożego ks. Franciszka Blachnickiego, Ruch Dzieci Maryi, Katolicką Odnowę w Duchu Świętym, Legion Maryi, Ruch Focolare, Neokatechumenat, Akcję Katolicką, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży oraz wspólnoty o charakterze modlitewnym, charytatywnym i apostolskim. Działa Duszpasterstwo Akademickie i inne duszpasterstwa stanowe. W Katowicach mieści się ogólnopolska centrala „Apostolstwa Chorych” i Duszpasterstwa Głuchoniemych.

Do ważnych wydarzeń w powojennej historii Diecezji i Archidiecezji Katowickiej zaliczamy:

  • w milenijnym roku 1966 peregrynację kopii cudownego wizerunku Matki Bożej Jasnogórskiej w parafiach – bez obecności Obrazu Nawiedzenia, ponieważ 3 września został „aresztowany” przez władze komunistyczne w drodze do Katowic i w eskorcie Milicji Obywatelskiej przewieziony na Jasną Górę, gdzie był przez lata przetrzymywany;
  • przeprowadzony w latach 1972–1975 I Synod Diecezji Katowickiej (Wiara, modlitwa i życie w Kościele katowickim);
  • 20 czerwca 1983 roku wizytę Ojca Świętego Jana Pawła II w Katowicach – w katedrze i na lotnisku Muchowiec;
  • 7 listopada 2000 roku utworzenie Wydziału Teologicznego na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach;
  • odbywający się w latach 2014–2016 II Synod Archidiecezji Katowickiej.

Trwa realizacja jego uchwał – jako przygotowanie do roku 2025, czyli Jubileuszu 100-lecia Archidiecezji Katowickiej.

Na terenie archidiecezji funkcjonuje kilka sanktuariów, z których najbardziej znane jest Sanktuarium NMP Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich. Co roku odbywają się tam pielgrzymki stanowe mężczyzn i młodzieńców oraz kobiet i dziewcząt. Przez dwanaście lat uczestniczył w nich i wygłaszał homilie kardynał Karol Wojtyła, ówczesny metropolita krakowski.

Kościół katowicki posiada miejsca formacji w postaci domów rekolekcyjnych w Wodzisławiu Śląskim-Kokoszycach, Brennej, Katowicach-Panewnikach, Koniakowie, Wiśle i Jaworniku, w których organizowane są spotkania formacyjne oraz dni skupienia dla świeckich i duchownych. Aktualnie trwa budowa domu formacyjnego „Nazaret” w Piekarach Śląskich.

W 1986 roku – po odzyskaniu przez diecezję katowicką zajętego przez władze komunistyczne drugiego skrzydła gmachu Kurii Metropolitalnej – możliwe stało się otwarcie Muzeum Diecezjalnego. Eksponuje ono wystawę stałą: „Gotycka sztuka sakralna Górnego Śląska” oraz wystawy okresowe, prezentowane w Galerii Sztuki Współczesnej „Fra Angelico”. Znaczna część gotyckiej sztuki sakralnej (odzyskana w roku 1981 z magazynów Muzeum w Bytomiu, gdzie były przetrzymywane przez okres okupacji hitlerowskiej i Polski Ludowej) została przekazana w depozyt do nowo zbudowanego Muzeum Śląskiego w Katowicach i tam jest godnie eksponowana.

Znaczące miejsce w misji ewangelizacyjnej zajmują media katolickie związane z archidiecezją katowicką: tygodnik „Gość Niedzielny” (od 1923 roku, z obecnym nakładem 175 tys. egzemplarzy), miesięcznik „Mały Gość Niedzielny” (religijne pismo dla dzieci i młodzieży – wznowione w roku 1981, ukazujące się w nakładzie 75 tys. egzemplarzy), miesięcznik „Apostolstwo Chorych” (przyjęty ze Lwowa w 1946 roku, z obecnym nakładem 33 tys. egzemplarzy), Radio eM, portal internetowy „Wiara.pl”, wydawnictwo Księgarnia św. Jacka (od 1925 roku). Istnieje ponadto Biuro Prasowe Archidiecezji Katowickiej, przygotowujące Archidiecezjalny Serwis Informacyjny, z którego korzysta około trzystu odbiorców mediów lokalnych. Oryginalnym dziełem związanym z archidiecezją katowicką jest „Biblicum Śląskie”, wpływające na formację biblijną wiernych przez Internet. Archidiecezja posiada także własną stronę internetową: www.archidiecezjakatowicka.pl.

Archidiecezja katowicka współpracuje z Polskim Radiem Katowice i z publiczną telewizją TVP3 Katowice – na podstawie podpisanych umów działają redakcje programów religijnych, które przygotowują cykliczne audycje.

Historical outline

Years ago, Cardinal Karol Wojtyła described the Upper Silesian Church as follows: “The Church of the Diocese of Katowice is...

Contexte historique

Il y a quelques années de cela, le Cardinal Karol Wojtyła parlait en ces termes de l’Église de Haute-Silésie :...

Historischer Abriss

Vor Jahren sagte Kardinal Karol Wojtyła über die Kirche in Oberschlesien: „Die Diözese Kattowitz ist eine ganz besondere Gemeinschaft des...

Sommario storico

Il cardinale Karol Wojtyla aveva detto della Chiesa in Alta Slesia: „La diocesi di Katowice è una comunità speciale del...